Column: Sporen van een nieuw begin

In het coalitieakkoord herken je het paradigma van de econoom en de bestuurskundige. Het economisch paradigma valt vooral op in paragrafen over onderwerpen waarin dat paradigma in de weg zit. Onder het hoofdje duurzaamheid bijvoorbeeld staat dat er “respect moet zijn voor mens en natuur en dat de druk op milieu omlaag moet.” Dat kan, zegt het akkoord, door de inzet van innovatieve technologie. Mijns inziens is dat eerder een kwestie van hopen dan van reëel mogen verwachten. De eerstvolgende paragraaf is De ontwikkeling van markten voor duurzame producten. En dan komt een opsomming van projecten in frases die we al horen sinds de Club van Rome, alleen nu met de toevoeging “met alle de overheid ten dienste staande middelen.”

Het bestuurskundig paradigma lees je bijvoorbeeld terug in de paragraaf over Maatschappelijke en Bestuurlijke werkwijze. “Voor het verwerven van een breed draagvlak zal de regering het gesprek aangaan met burgers, maatschappelijke organisaties en medeoverheden.” Alsof een gesprek het instrument is voor draagvlak. Er staat ook: “Leidraad voor beleid en uitvoering is de menselijke maat. In kleinschalige verbanden vinden mensen zowel vertrouwdheid als dynamiek. In buurten, wijken, organisaties en bedrijven ontplooien mensen gemakkelijker initiatieven dan in grote anonieme verbanden.” Alsof het in het leven vooral gaat om het nemen van initiatieven. En dan volgt de aankondiging van een beleidsprogramma dat voor de zomer zal worden aangeboden. En zo geschiedde: naar koepels en burgers gaan luisteren en dan beleid formuleren.

Wat gebeurt er als leden van de regering vanuit zulke paradigma’s echt gaan luisteren en waarnemen? Ze horen dan wat burgers beweegt: de onaangename manier waarop we regelmatig met elkaar omgaan. Het stelen van 750.000 fietsen per jaar is dan een probleem, net als het respectloze gedrag van de overheid naar burgers, dat tot uitdrukking kwam in het uitzettingsbeleid, maar ook in de manier waarop de Belastingdienst met de betaler omgaat of UWV met werk zoekenden.
De problemen bij de Belastingdienst of UWV kun je niet oplossen door een reorganisatie, maar door het laten zien welke lagen van betekenisgeving onder de manier van organiseren zitten en díe veranderen. Net als de vraagstukken in het onderwijs en de gezondheidszorg, waar oa. nieuwe technologie die sectoren infrastructureel verandert. Of hoe we als personen in de wereld staan. Ik heb een jongen in een geel shirt op tv aan de premier in 30 seconden horen uitleggen dat een Europese identiteit niet bestaat. Hij zei dat als een Amerikaan uit deze of gene staat een medaille wint bij de Olympische spelen het een Amerikaanse medaille is en een beetje van de staat waar hij woont. “Maar als een Zwitser een medaille wint zegt me dat niks: het is een Zwitserse medaille.” Op deze notie kun je niet reageren met een benadering die ervan uitgaat dat we allemaal Europeaan zijn, of via geforceerde constructies Europeaan kunnen worden.

Je zou graag willen dat het ineens anders gaat, er een construeerbare oplossing is, maar dat is weinig realistisch. Wat je wel mag verwachten is dat de rek er bij bestaande vormen van organiseren nog verder uitgaat en dat bestaande organisaties tot het onmogelijke worden opgerekt. Je mag ook verwachten dat bestaande adviesorganen in een hogere versnelling komen en in hun eigen (oude) paradigma de oplossing willen zoeken voor problemen die alleen met andere paradigma’s kunnen worden behandeld. Kijk bijvoorbeeld naar de voorzitter van Natuur en Milieu in Buitenhof van 10 juni.
Je mag ook verwachten dat er strijd ontstaat over de regeringsagenda. Economen zullen hun manier van kijken opdringen, door te zeggen dat de regering ‘de’ problemen niet aanpakt. En de oppositie in de Tweede Kamer zal roepen dat er niet wordt geregeerd. Het zijn verschijnselen die zijn verbonden met implosie, met het feit dat de rek van de oude manier van organiseren er uit is, en tegelijkertijd omstandigheden ontstaan waarin sporen van ‘opnieuw beginnen’ aanslaan.

Door Wim van Dinten