Gisteren, de dag na kerst, las ik om 8.30 uur op Teletekst de reactie van Wilders op de kersttoespraak van de koningin. Ongeveer een uur later was zijn reactie verdwenen en vervangen door de reactie van Balkenende op Wilders. Toen ik in de loop van de middag opnieuw keek waren beide reacties op Teletekst te lezen. Het verraadt de (journalistieke) spanning waarmee het verschijnsel Wilders is omgeven.
De meeste kamerleden steunen Wilders niet, ook niet degenen die eerder zijn standpunt deelden dat het koningshuis alleen nog ceremoniële taken mag uitoefenen. Men weet niet goed raad met Wilders. Negeren doen we hem niet nadat we lang Janmaat hebben genegeerd totdat het probleem dat die man aansneed zo groot werd dat het niet meer te negeren was. “Dat nooit weer.” In de media krijgt Wilders dan ook alle aandacht. Hij mag soms zelfs als voorzitter van de Tweede Kamer optreden. En tegelijkertijd slaagt niemand erin hem aan banden te leggen. “Wilders spoort niet”, zei iemand mij gisteren. Is dat zo?
En nu is Benazir Bhutto vermoord. Dat was te verwachten. Door haar verbinding met westerse leiders, met Bush in het bijzonder, teken je je doodvonnis als je openlijk politiek bedrijft in Pakistan, een land dat gegijzeld is door islamitische fundamentalisten. Iemand waarvan ik de uitspraak absoluut niet verwachtte zei me: “Ik moet er niet aan denken dat de islam hier de lakens uitdeelt.” De angst voor islamitisch fundamentalisme zit er inmiddels kennelijk bij onze bevolking diep in. In de opiniepeilingen lijk je de basis voor Wilders te zien, maar is dat zo? De man is ontzettend zelfreferentieel. In een interview in de Volkskrant van 24 december zegt hij dat hij alleen maar verantwoording schuldig is aan zijn collega-fractieleden. En dat hij immuun is voor meningen. Dat blijkt dus niet zo te zijn. Hij is de uitspraken van het koningshuis spuugzat, zegt hij nu en wil de koningin uit de regering zetten.
Het verschijnsel Wilders is vooral icoon van de vooruitgang, waarin mensen steeds zelfreferentiëler worden, steeds meer met zichzelf bezig zijn, en waartegen de koningin ageert. Kennelijk denkt ze dat mensen uit zichzelf zo verlicht kunnen zijn dat ze sociale elementen in hun zelfreferentialiteit kunnen ‘inbouwen’. Onmogelijk!
Het opmerkelijke in de toespraak van de koningin is, dat er geen link wordt gelegd met het regeringsbeleid dat sinds Lubbers-I als vertrekpunt het mensbeeld heeft dat Ayn Rand al in de jaren 50 in haar beroemde The Fountainhead schetste: reason, individualism and enlighted self interest. Dit vertrekpunt is typerend voor de cultuur in de VS, in het bijzonder van de bestuurlijke elite aldaar. Het Lissabon-akkoord is op dat ideaal gebaseerd, het Europese beleid evenzo. Het is de grondslag voor beleid van op één na alle politieke partijen in dit land, voor de manier waarop wij in Nederland zijn gaan organiseren. En net als in de VS is ook bij ons enlighted self interest te vaak verworden tot plain self interest.
De koningin is voorstander van Europa, wil dat er open wordt gediscussieerd. Het standpunt dat ze in haar kerstboodschap inneemt past bij de mening van veel mensen die zeggen dat ze maatschappelijk verantwoord bezig willen zijn. Ze spreken waarden en normen uit die ons als samenleving zouden typeren en die de regering zegt na te streven. Deze mensen zien niet dat de EU, onze regeringen, het parlement, de overheid, de toppen van organisaties, allemaal vormen van organiseren gebruiken die uitgaan van reason en individualism bij organiseren, en als effect juist het tegendeel van een sociale samenleving bereiken. Onze samenleving is in ruim 25 jaar verbouwd naar het ideaal van Ayn Rand.
Wilders lijkt als persoon de uitkomst van dit ideaal. Hij gaat graag naar de VS, is onaanraakbaar omdat verreweg de meeste parlementariërs in dit mensbeeld staan. Hij krijgt veel aanhang omdat onze samenleving gevuld is met veel zelfreferentiële mensen. Hij representeert hun doen en denken. Dat we veel van dit soort medelanders hebben, heeft de koningin gezien. Dat het vooral autochtonen zijn, klopt ook. Maar zeggen we tegelijkertijd niet dat allochtonen moeten integreren? Met wie dan? Met mensen die vooral met zichzelf bezig zijn en zich van anderen weinig aantrekken? Of mensen die zeggen dat ze de wereld socialer willen en het tegelijkertijd precies andersom organiseren? Het zijn de kernvragen van onze tijd.
Wilders, Verdonk, maar ook Jan Marijnissen als restaurateur, representeren de nieuwe stromingen die in onze cultuur zijn ontstaan. Het is naïef te denken dat je plain self interest met een toespraak terugduwt, terwijl het regeringsbeleid onmogelijk enlighted self interest kan voortbrengen, onder andere omdat het zelf volzit met materialistische ratio’s. De kerstrede van de koningin is voor mij aanleiding tot een oproep aan de bestuurlijke elite van dit land om zich af te vragen of wat zij ziet niet de oogst is van het beleid van alle regeringen gedurende haar regeringsperiode. Haar kerstrede roept de vraag op of we de essentie en breedte van het beleid van de afgelopen 25 jaar hebben doorgrond.
Door Wim van Dinten
Prim 