In The Audacity of Hope van Barack Obama wordt al heel snel duidelijk dat hij verbonden is met mensen. Hij heeft geluisterd op de vloer van organisaties en aan de voet van de samenleving. Hij accepteert dat als je daarvandaan vertrekt, je niet van tevoren kunt weten wat er zal ontstaan. Dat je moet vertrouwen op evolutie, die je wel kunt beïnvloeden. Hij is zo vermetel te durven hopen dat het dan beter gaat. De titel van zijn goedverkopende boek drukt dat uit.
Als je dat vertrekpunt kiest, kun je niet een vorm van organiseren blijven volhouden die van boven naar beneden en van binnen naar buiten de acties, het handelen, vormgeeft. Je kunt ook niet meer van je eigen denken en gedachte ordeningen uitgaan. Je kunt ook niet meer een resultaat voorop stellen en dan plannen wat moet gebeuren om dat resultaat te halen. Nee, je moet het hebben van je waarnemingsvermogen en van vertrouwen in jezelf en in elkaar dat je lopende evoluties ziet en kunt beïnvloeden in een richting die in de buurt komt van wat je wenst.
Uitgaan van de realiteit en niet van een door jou gedachte ordening ervan. Dat is een radicale omslag. Die maak je niet door te roepen dat je het goed bedoelt en tegelijkertijd blijft doen zoals je deed. Ze vraagt een ander vocabulaire, andere mensen, transformatie van organisaties. Kortom, het is niet een beetje, maar fundamenteel anders. Het is een omslag van interne naar externe oriëntaties.
Die omslag is volop aan de gang. Elke dag zie je voorbeelden. In de VS verloren de republikeinen de afgelopen week drie senaatszetels aan de democraten, waarvan ze er één dachten zeker en vast te hebben. En nog wel door Obama aan te vallen. Het pakte uit als schot in eigen voet. McCain wil nu democraten in zijn regering opnemen. Hij steunde ook Bush, zei hij, waarop het Obama-kamp liet weten dat je je niet kunt richten op processen die alleen in groei ontstaan als je die tegelijkertijd via het constructivisme van Bush wilt bereiken. Aaaiii.
Of de PvdA met haar uitspraken in verkiezingstijd over kinderopvang en wat ze er nu als regeringspartij van willen bakken. Als je in verkiezingstijd in de realiteit staat en zegt wat je wilt en je gaat daarna regeren, word je geconfronteerd met de binnenkant van overheidsorganisaties. Die worden al zo’n kleine 20 jaar strak gestuurd vanuit een nogal zwakke economische theorie – het neoliberalisme -. Kosten en efficiency zijn vertrekpunt, niet opbrengsten. De bestuursdienst lijkt een grote voorkeur te hebben voor leidinggevenden die deze theorie aanhangen. Het leidt ertoe dat een staatsecretaris of minister hard geconfronteerd wordt met het verschil tussen hoe hoge leidinggevende ambtenaren de realiteit willen kneden versus wat zij zelf riepen in verkiezingstijd. Zodra ze zijn ingevangen in het departement gaan ze niet langer hun eigen beleid, maar dat van het apparaat verdedigen. En van wat ze oorspronkelijk wilden bereiken, maken ze goede bedoelingen. Je krijgt dan wat je afgelopen week kon zien.
De ontvangst van het rapport Schaal en Zorg van de Raad voor Volksgezondheid en Zorg maakte opnieuw duidelijk dat de omslag loopt en fundamenteel is. Die Raad is bemand door mensen die geselecteerd zijn op neoliberale adhesie. Ze representeert het denken in en van de overheid. Het is niet gek dat juist deze Raad op verzoek van minister Klink, de architect van het CDA neoliberale beleid, een rapport opstelde. Je mocht van tevoren verwachten dat in dit advies de neoliberale lijn verdedigd zou worden: schaalvergroting, markt en efficiency. Maar die lijn wordt in de samenleving, door patiënten en door medewerkers in de zorg inmiddels juist gezien als oorzaak, niet als oplossing van problemen. Dat kon je de dagen erna in de kranten lezen. De Tweede Kamer legt dit rapport naast zich neer. Ze vindt dat het laat zien dat de opstellers vervreemd zijn van de samenleving, van de werkvloer. De afwijzing is een slag voor ambtelijke toppers.
En dan zijn er rationalisten en economen die wel een omslag zien, maar dat wijten aan de opkomst van China en India, niet aan verval van de Verenigde Staten, waar het neoliberalisme nu ook steeds vaker in de hoek moet staan.
Het is lastig als je niet kunt blijven denken en doen zoals je altijd deed. En het kan energie en hoop geven als je het anders gaat doen.
Door Wim van Dinten
Prim 