Vanmorgen carpool ik met mijn vrouw richting Utrecht. Ik heb net een vrolijk cd’tje aangezet … gaat haar telefoon. Een burgemeester van een groter dan kleine stad aan de lijn. Ik vang één zijde van het gesprek op, maar een goed verstaander heeft maar een half gesprek nodig, vul de gaten en kleur de plaatjes. Het gesprek gaat over een mogelijke fusie tussen gemeentes en wat daarbij het uitgangspunt zou moeten zijn. Van de week was ik bij een grote organisatieadvies-slash-ict-boer die voor dit soort processen een ‘accellerator’ had gebouwd. Idee is dan dat je met z’n allen bij elkaar gaat zitten en elkaars visie op de fusie gaat delen, een soort visiefusiesessie. Je vertelt bijvoorbeeld aan elkaar hoe je de wereld ziet over 3 jaar, als de fusie achter de rug is. Je denkt gezamenlijk na over hoe processen ingericht moeten worden, hoe de kwaliteit wordt gemanaged en hoe beslissingen worden genomen. Kortom je praat over de vormgeving van wat je gezamenlijk gaat doen.
U vraagt zich misschien af ‘Wat is hier mis mee?’ Niet zoveel, behalve misschien dat de essentie ontbreekt: zingeving. Vrijwel alle fusies van de afgelopen decennia zijn onderbouwd met argumenten als efficiëntie, kostenbesparing, inkoopvoordeel, schaalgrootte, concurrentiepositie, etc. Het zijn absoluut argumenten die moeten meewegen, maar ze geven maar op één manier richting: van binnen uit. Het fusieproces dat zo wordt ingezet krijgt richting door de vormgeving van interne processen en de ambities van managers en bestuurders. Organisaties die louter gedreven door deze argumenten fuseren, keren naar binnen, raken los van hun omgeving. De vormgeving van de organisatie gaat zich richten op interne ratio’s als controle, compliance en efficiency, maar de inhoud ontbreekt. De verpakking bepaalt de inhoud. Mij en u een worst als twee mayonaise fabrikanten de vette handen ineen slaan, maar als het gaat om infrastructurele zaken, producten of diensten waar je niet buiten kunt, als het gaat om organisaties met een maatschappelijke functie, dan wordt het een ander verhaal. Dan zie ik toch graag dat zingeving in de vorm van maatschappelijke betekenis van buiten komt.
Een actuele kwestie, deze week ligt de folder ‘Evolutie of schepping?’ in uw bus. Bij de inrichting van een organisatie met een maatschappelijke functie speelt een soortgelijke vraag. Zonder het polariserende en discours frustrerende woordje of wordt het dan: “Wat kan ontstaan en wat kan ontworpen worden?” Een gemeentelijke organisatie is ooit ontstaan vanuit een maatschappelijke behoefte. De burger verheft haar boven het landschap zodat ze de toestand kan overzien. In ons democratische land is het de burger die de gemeentelijke organisatie draagt. Een gemeente die de verbinding met de burger verliest, verliest zijn legitimatie om de burger te besturen. De gemeente die zijn positie wil behouden, moet zich stutten of steun gaan organiseren. De burger keert zich af, voelt zich niet meer begrepen en gaat zijn eigen gang. Dan heet het dat de samenleving asocialer wordt. De randen van die samenleving worden rafelig, steeds meer mensen raken los, de bindende factor is verdwenen. Dan ga je zoals Cohen arme mensen helpen, omdat ze anders radicaliseren. Je hebt de zaken omgedraaid.
Een fusie tussen gemeentes of welke organisaties met een maatschappelijke taak dan ook begint met het besef van die positie. Inrichtingskwesties gaan dan in eerste instantie over het belang van de burger bij een fusie. Een essentiële notie daarbij is dat de aansluiting alleen bewaard kan blijven als de diversiteit van de burger erkend en gerespecteerd wordt. De organisatie die in verbinding wil blijven ontstaat van buiten naar binnen en van onder naar boven. Dat begint met mensen die zich kunnen en willen verbinden met de samenleving. Om over na te denken: Hoe zou een visiefusiesessie met die mensen eruit zien?
Rick Dekker
Het hoogheemraadschap van Rijnland vindt dat boeren verplicht moeten worden om de dijken en polders te beschermen met een 230 kilometer lang hek van anderhalve meter hoog. Ze zijn er van overtuigd dat koeien en paarden de boel kapot maken en zijn bang dat de dijken doorbreken. Het is mij de laatste tijd inderdaad ook opgevallen hoe dat lompe vee steeds harder lijkt te stampen op de dijken. Lees verder 
Prim 