De afgelopen week zat ik elke morgen met m’n kop thee klaar voor de nieuwe editie van de Daily Telegraph. Deze krant heeft de details op de kop getikt van het declaratiegedrag van Britse parlementsleden. Het liep als een goed geregisseerde soap: elke dag een plukje parlementsleden, van kwaad tot erger. Parlementsleden ontvingen belastinggeld voor hondenvoer, grasmaaimachines, een verstopte afvoer onder hun tennisbaan, interieurarchitecten, het snoeien van de blauwe regen of het renoveren van een derde huis. Een regeling voor onkostenvergoeding werd een pot om in te graaien.
De eerste verdediging was dat er volgens de regels van het systeem gedeclareerd was. Zíj waren niet fout, het systeem was de schuldige. Het Britse publiek en de media namen het niet. Daarna probeerden parlementsleden weg te komen door te zeggen dat ze een ‘mistake’ hadden gemaakt bij het opvoeren van kosten voor hypotheken die allang afbetaald waren. De gewone Brit wordt dan beticht van fraude, dus ook die positie werd onhoudbaar. De woede is groot en groeit. Politiek commentatoren en wetenschappers zeggen dat ze nog nooit zo’n sfeer hebben meegemaakt en spreken hun zorg uit over het verdwijnen van regelend vermogen van het politieke systeem.
Hoe verder? Degenen die de afgelopen jaren dankbaar het systeem misbruikten, stellen nu een nieuw systeem voor, met aangescherpte regels en de instelling van een onafhankelijk toetsingsorgaan. De Commons Speaker die tot nu toe toezicht hield, is daarmee onderuitgegaan. Net als de parlementsleden zelf die kennelijk niet in staat zijn elkaar in de hand te houden. Men lijkt zich ook niet echt iets aan te trekken van de publieke verontwaardiging, want de onafhankelijkheid van het nieuwe orgaan zou tegelijkertijd inhouden dat de declaraties dan niet openbaar gemaakt hoeven te worden. De nieuwe regels mogen bovendien niet te scherp zijn, want anders ‘kan niemand het zich meer veroorloven om parlementslid te worden’.
Er staan verkiezingen voor de deur. Europa op 4 juni. Over een jaar de keuze van een nieuw parlement. Het is zeker dat er een nieuwe groep parlementariërs komt die afstand neemt van graaien, want het is een makkie om de zittende politici op moreel verwerpelijk graaien onderuit te halen. Dan ontstaat een groep die anders naar graaien kijkt en nieuwe keuzes maakt. Zo is te verwachten dat alle anderen die ook hun zakken te goed weten te vullen – zoals allerlei bankiers – door de nieuwe groep parlementsleden onherroepelijk aan de jas zullen worden getrokken.
Wat in deze affaire ook duidelijk wordt is dat de bancaire crisis en de enorme gevolgen ervan voor de meeste mensen te abstract is, beyond imagination. Want bankiers maakten het met hun miljoenenbonussen namelijk veel bonter. Een paar bankbazen hebben een collectief excuus afgegeven, maar verder lijkt het erop dat ze door zittende toezichthouders met rust gelaten worden. Het declaratiegedrag van parlementariërs kan de bevolking wel helemaal volgen. Dit krijgt direct effect in Groot-Brittannië, omdat parlementsleden direct gekozen worden. In ons land hebben we een partijensysteem dat onze parlementariërs selecteert. Verandering bij ons moet komen van nieuwe partijen zoals Wilders’ PVV. En die moet dan weer een coalitie zien te sluiten met bestaande partijen. Dat schiet niet op en het waarborgt niet dat je geen vogels krijgt die op een andere manier vreemdgaan.
Je ziet de kracht van direct gekozen parlementariërs of van een president, zoals in de Verenigde Staten. Juist in een tijd van grote en paradigmatische veranderingen is deze directe kiesvorm onovertroffen. Ze gaat buitenom: de zittende niet goed functionerende bezetting wordt radicaal en snel vervangen. Het is een krachtig staaltje democracy at work. Er is geen nieuw toezichthoudend orgaan nodig, alleen maar openheid en transparantie. De rest doen burgers.
Imelda Schouten
Prim 