Column: Over Bob en Pablo

Al eeuwen wordt er een debat gevoerd over wat we kunnen kennen en hoe de natuur zich gedraagt. Het is een zoektocht naar zekerheden. Ik laat God er even buiten want dan zijn we gauw klaar. Niet Hemlasterend bedoeld, ik zou me alleen een beetje schamen voor mijn simpele overpeinzingen met een omnipotent superwezen in de buurt. Dat wordt zoiets als Pinokkio die Gepetto vertelt dat hij van plan is te gaan schrijven over zijn onderzoek op de Galapagos eilanden.
Een beroemde Surinaamse filosoof (om niet iedere keer weer die Fransman te citeren) zei het eens zeer kernachtig: ‘Ik weet het zeker … denk ik.’ En meer valt er eigenlijk niet over te zeggen, maar toch woedt het debat voort. Leren we dan niets? Jawel, daar zit ‘m nou juist de kneep!

Leren is het herkennen van patronen in de realiteit. Het wordt vaak verward met onthouden, maar dat is heel iets anders. Als leren onthouden was zouden we deze discussie niet hoeven voeren, zelfs niet kunnen voeren. We zouden geen verbanden kunnen leggen, niets her kunnen kennen. Alles zou uniek zijn en alleen zijn essentie zijn. De meest eenvoudige concepten als tafel, stoel of quantumfluctuatie zouden nooit gevormd kunnen worden. De man die alles onthoudt is net zo slecht af als de man die alles direct vergeet (Douwe Draaisma … geloof ik).

Het is nog niet zo lang geleden dat werd aangenomen dat iemand die doofstom is ook altijd zwakbegaafd is. Zonder taal ontstaat alleen eenvoudige betekenis in jezelf. Tafel en stoel als fysieke dingen lukt dan nog wel, maar een niet tastbaar concept als parkeerbelasting is onbegonnen werk. Mmm, slecht voorbeeld, dat snap ik zelf ook niet zo goed. Wat ik bedoel is: als niets vergelijkbaar is is betekenis betekenisloos, want betekenis is alleen betekenis in relatie tot andere betekenis. Begrijpt u?

Wie goed is in het herkennen van patronen heeft een goed waarnemingsvermogen. Diegene beseft dat alles wat z/hij waarneemt betekenis heeft. Het feit dat het er is is een expressie van de betekenis die in die specifieke omstandigheden is ontstaan. Het waarnemen van de betekenis die het verschijnsel voor zijn omgeving heeft is niet altijd mogelijk, omdat je aanwezigheid de toestand beïnvloedt. Wie zijn eigen invloed herkent is wijs. Wie in complexe omgevingen in een vroeg stadium herkent hoe patronen zich ontwikkelen en zijn invloed zo aanwendt dat patronen die niet passen worden afgebroken en patronen die passen worden bevorderd, is een leider.

Sinds een jaar of vijentwintig kun je leren hoe je moet organiseren of hoe je een leider wordt, dat heet bedrijfskunde of bestuurskunde. Studies die je leren hoe patronen als model gebruikt kunnen worden in organisaties. Ze hebben hun eigen sterren, zoals Covey en Porter. Soms wordt een speler coach, zoals Jack Welch. Dan wordt het patroon van één iemand model.

U zult begrijpen dat ik het maar niks vind. Leren hoe je een balanced scorecard moet gebruiken, een SWOT-analyse doet of hoe je de eigenschappen van een effectief leider immiteert is wat mij betreft geen wetenschap, het zijn trucs. Kent u de helaas veel te vroeg overleden Bob Ross nog? Hij gaf schilderles op televisie. Met zijn zachte stem vertelde hij precies wat hij deed. ‘Kijk dan neem ik nu het schildersmes, een beetje groen, een beetje bruin, het is bijna herfst, en dan doe ik zo, hup, hup, hup en aan de andere kant ook, en voila, een boom, easy as pie. Het was een erg grappige vent. Ik zou liever met hem een biertje gaan drinken dan met Picasso. Maar als ik zou moeten kiezen van wie ik zou willen leren, aan wiens hand ik door de natuur zou willen lopen, op wiens schouders ik zou willen staan, dan is het de man die als kind kon tekenen als Rafael en de rest van zijn leven bezig is geweest om te leren schilderen als een kind.

Door Rick Dekker

Column: Veranderen is kinderspel

Nog een keer, nog een keer! Wie veel met kleine kinderen optrekt, ervaart hoe ze leren: via herhalen. En nadoen. En dat weer herhalen. Dat boekje voor de vijftigste keer voorlezen, voor de tachtigste keer het spelletje van de verdwenen munt die niet verdwenen blijkt. Wéér naar die cd van Bert en Ernie luisteren en weer liggen ze schaterlachend op de grond. Nog een keer, nog een keer. Tot je het spuugzat bent en zij nog lang niet.
Jij hebt het al geleerd. Op diezelfde manier ging dat. Maar dat vergeten we vaak voor het gemak even. Leren fietsen, Franse werkwoordvervoegingen onthouden. Als ze er eenmaal inzitten, raak je ze nooit meer kwijt. Al hoopten we dat het soms met 1 keer proberen of je boek doorkijken kon. Dan had je een vijfje, en gaf je je ouders diep in je hart gelijk als ze zeiden dat je toch meer moest oefenen. Herhaling is deel van het leven, een grondvest. Het kan niet zonder. Alleen bijzonder dat we dat feit vaak met veel kracht proberen te ontkennen.

Kijk eens om je heen hoeveel mensen die ontkenning hebben vastgezet. Puberale overmoedigheid of onverschilligheid die overgaat in zelfvoldaanheid? Of vasthouden aan een stille hoop: dat je nieuwe dingen kunt leren of kunt veranderen in eenmalige actie zonder veel inspanning. Jammer. Kijk naar kleine kinderen en je weet beter. Volwassen worden is een teken dat herhalingen zich in je hebben vastgezet. Je bent gewend om Nederlands te praten, het is prettig om je werk op een bepaalde manier te doen. Je poetst met rechts je tanden, het is vertrouwd om op je eigen bekende manier de wereld in te kijken. Het comfort van vastgezette herhalingen ervaar je pas als eraan gemorreld wordt. Bijvoorbeeld als jouw gewoontegedrag in een situatie wordt geblokkeerd. Of als je na gaat denken bij wat je normaal in herhaling als vanzelf doet. Vaste patronen worden dan ontwricht. Voor de een pijnlijk, de ander geniet juist van de nieuwe ruimte. Loslaten is hoe dan ook lastig. Veranderen of kunnen veranderen is heel vaak een romantisch idee.

Ga nou niet zeggen dat jij als manager gemakkelijk verandert: dan ben je alleen maar bezig met variatie op een reeds bekend = herhaald thema. Als adviseurs zeggen dat ze snel iets kunnen veranderen, en dat dit ook nog hartstikke fun is, ben je dan zo reëel om te zien dat jullie organisatiecultuur en de daarbij behorende problemen niet van de een op de andere dag zijn ontstaan? Dat het waanzin is te denken die wel van de ene op de andere week te kunnen veranderen. Dat het alleen fun is voor degenen die nog niet waren vastgezet, zoals de nieuwe manager of andere nieuwkomers.

Nieuw gedrag ontwikkelen kost tijd. Je moet ervoor in beweging zijn, door gebeurtenissen worden uitgenodigd te veranderen en nieuwe patronen te ontwikkelen. Het gedrag dat gevraagd wordt moet passen bij de omstandigheden. Anders zal het niet gebeuren. Prettig is wel dat er altijd meer tijd, ruimte en beweging mogelijk is dan je jezelf toestaat.

Veranderen is letterlijk kinderspel. Doe dingen weer eens stapje voor stapje, met vallen en opstaan. Dat kost tijd, energie en soms bloed, zweet en tranen. Kinderen hebben de ruimte om niet te weten waar ze uit willen komen. Fouten maken mag. Ze vertrouwen erop dat het goed komt. En wat die nieuwe situatie ook moge zijn, binnen de kortste keren zie je ze zich ermee verbinden en er helemaal in opgaan. En ze maken vaak de mooiste dingen mee en doen de grootste ontdekkingen. En dan nog een keer, nog een keer!

Door Imelda Schouten