Als weten is wat volgens geaccepteerde axioma’s binnen gereguleerde omstandigheden gereproduceerd kan worden, als opinie is wat jij vindt omdat het past bij wat jij wilt en waar jij voor staat, als geloof is wat je accepteert zonder dat je het begrijpt of ooit hebt ervaren en als vertrouwen is wat je op basis van herkenning van patronen verwacht, wat is dan waarheid?
Is waarheid 1 plus 1? Is het wat de macht in pacht heeft? Is waarheid openbaring of verlichting? Is het wat werkt? Is het een koe? Is het wat past? Is het wat overblijft als alles wat niet waar is is uitgesloten? De waarheid was spreekwoordelijk altijd sneller dan de leugen, maar als de leugen zich ongegeneerd volpompt met anabolen, dan kan je wel zeggen ‘dat is niet eerlijk’, maar daar zou tegenwoordig wel eens hartelijk om gelachen kunnen worden. Niet door Michael Moore overigens, die gebruikt zelf ook.
Als ik de krant lees of televisie kijk, houdt ‘de waarheid’ me steeds minder bezig. Maar als ik zie dat na de onbegrijpelijke herverkiezing van Bush ook Berlusconi weer herkozen is maak ik me toch een beetje zorgen. Zijn er dan zoveel mensen die denken dat deze man ‘waarachtig’ is? Terwijl je aan de buitenkant al kan zien dat niets (huid, haar, nagels, tanden, zelfs aan de ogen twijfel ik) echt is aan deze man. Als je kijkt naar de positie die Berlusconi maatschappelijk en economisch heeft is het voorstelbaar dat hij, eufemistisch uitgedrukt, enige invloed kan uitoefenen op de perceptie van de realiteit door zijn landgenoten. Het bedrijf Mediaset van deze voormalige entertainer op cruiseschepen heeft, volgens het moderne waarheidsmedium wikipedia, controle over de gehele productie van televisie in Italië. Het is dat Joop en John voor zover ik weet geen ambitie in die richting hebben, maar als Nederlanders een beetje op Italianen lijken is voor hen het behalen van het premierschap een formaliteit.
Een ander voorbeeld: de Irak oorlog. Zullen we de ware toedracht -met alle respect voor het stoïcijnse gegraaf van Seymour Hersh- ooit nog achterhalen? En wie gelooft dat dan? Wie herinnert zich niet het omtrekken van het standbeeld van Hussein als icoon voor de ‘bevrijding’ van Irak? Dat de Amerikanen hierbij gebruikmaakten van een Army psychological operations team die tijdens deze actie diverse interventies pleegde, geeft wel aan hoe zeer ‘waarheid’ verweven is geraakt met perceptie.
Twee dagen geleden verscheen de bundel ‘Het maakbare nieuws’, een antwoord op ‘Het zijn net mensen’ van Joris Luyendijk. Volgens de NRC (7 Mei 2008) verweren buitenlandcorrespondenten zich in het boek tegen kritiek op hun vak. Wie de bijdrage van Bram Vermeulen leest vraagt zich af wat het verweer is. Hij vertelt gewoon hoe hij wél goed bezig is. En wie associeert met Kapuscinski zit natuurlijk al gauw goed. Dezelfde dag wordt ook de ‘repliek’ van Luyendijk gepubliceerd. Waarom NRC het in een polemiek blijft plaatsen is me een raadsel, maar dat terzijde.
Luyendijk schetst de dilemma’s waarmee journalisten worstelen. Kort samengevat: je maakt keuzes, je bent vooringenomen, wat je laat zien in de ene cultuur heeft een andere betekenis in een andere cultuur, berichtgeving wordt gemanipuleerd door de belangen van partijen die er onderwerp van zijn, belichting en invalshoek van het onderwerp zijn keuzes, berichtgeving wordt aangepast aan het mediale- en marketing format van de uitgever. En dan moet het nog bij de lezer of kijker binnenkomen.
Zo is waarheid als perceptie van de realiteit wel heel erg wazig geworden. Wie dit tot zich door laat dringen beseft dat het gaat om zuiver waarnemen. Om de gehele toestand, niet alleen het incident. Dat vooringenomenheden, belangen van partijen en individuen, hun invloed verliezen als de variatie van waarnemers en bronnen toeneemt. En dat iedereen die pretendeert de waarheid in pacht te hebben uiterst verdacht is. Journalistiek zou er wel eens heel anders uit kunnen gaan zien.
Door Rick Dekker
Prim 