Column: Het pyramidespel gaat gewoon door

Trouw, maandag 5 januari 2009, Angela Merkel is een weifelaar volgens Gordon Brown en Nicolas Sarkozy. Haar optreden is niet daadkrachtig. Ze is waarschijnlijk teveel gebonden door interne problemen en de naderende verkiezingen. Brown en Sarkozy straften haar door haar niet uit te nodigen voor hun onderonsje voorafgaand aan de Europese top van september vorig jaar. Of zou het kunnen zijn dat ze niet mee gaat in het simplisme, haar eigen koers kiest, intern een inhoudelijk debat voert, overzicht probeert te verwerven en zo tot een genuanceerd beeld komt van de situatie?

Regeren is vooruitzien. Je faciliteert de ruimte en de mogelijkheden voor verandering. Je stimuleert initiatieven die de richting van je visie opgaan. Je selecteert de mensen die erbij passen en inspireert ze. Na verloop van tijd kijk je wat er uitkomt, evalueer je je analyse aan de hand van de nieuwe toestand die is ontstaan. Ondersteun je de juiste initiatieven? Heb je de juiste mensen geselecteerd? Laat je genoeg ruimte? Biedt je genoeg faciliteiten? Past je visie nog bij de definitie van de situatie?

Of doe je als Brown, je verlaagt de BTW, omdat je vertrouwt op de macro-economische modellen die je voorrekenen dat dan de koopkracht zal stijgen, de werkeloosheid zal dalen en de internationale concurrentiepositie versterkt wordt. Als de economie aantrekt krijg je je investeringen via de belastingen vanzelf weer terug. Ja, als…

Het grote verschil met Merkel zit hem in de inschatting van de toestand. Brown en Sarkozy accepteren de definitie van de situatie die ze aangereikt kijgen door hun economen en de modellen die zij hanteren. Maar je hoeft geen minister te zijn om te twijfelen aan die modellen. Als ze zouden werken, hoe komen we dan in deze crisis? Waarom zou er überhaupt ooit nog een crisis zijn? Of zelfs maar een fluctuatie in de economie? Strikt genomen zou je het financieel-economisch beleid door Alan Greenspan of een opgevoerde schaakcomputer kunnen laten uitvoeren.

Merkel doet dat in ieder geval niet. Zij heeft Peer Steinbrück. In Newsweek laat de Duitse minister van financiën geen spaan heel van het “grove Keynesianisme” van zijn criticasters. Op de vraag of “een ongekende crisis niet om ongekende maatregelen” vraagt, is zijn antwoord geheel vrij van twijfel: “Het is de zucht naar het Grote Reddingsplan. Het bestaat niet. Het bestaat niet! […] Als ik vraag naar de oorsprong van de crisis vertellen economen die ik respecteer dat het komt door de met krediet gefinancierde groei van de afgelopen jaren en decennia. Is dit, onder alle publieke druk, niet dezelfde fout die iedereen in de haast weer maakt?”

Het pyramidespel gaat gewoon door. Brown en Sarkozy hebben zich, overigens net als Bos, net ingekocht. Ergens in hun hoofd zitten de beloftes waarop ze verkozen zijn en net als Madoff lenen ze meer geld om die na te komen. “Après moi le deluge”, denkt Sarkozy, en geeft nog wat gas bij. “Ik koop die banken nu voor een prikkie, maar zodirect verkoop ik ze met veel winst”, denkt Bos.

Merkel en Steinbrück nemen tijd om waar te nemen wat er speelt, een gevoel te krijgen voor de toestand. Het levert ze de hoon van Sarkozy en Brown die er vooral op uit zijn om te laten zien hoe daadkrachtig ze zijn. Ze nemen niet zelf waar, verzamelen vergelijkbare types om zich heen die op iedere vraag direct een antwoord hebben. Ze kunnen dan niet anders dan vertrouwen op containerbegrippen, gemeenplaatsen en modellen. Het is een levensgevaarlijk spel. Vraagt iemand zich weleens af wanneer Madoff door de mand was gevallen als hij zelf geld had mogen drukken?

Rick Dekker

Column: Tussen sinterklaas en het nieuwe jaar

Elke morgen kijk ik BBC breakfast. Het biedt een bij deze dagen prachtig passende mix van de nieuwste kleerscheuren in de financiële wereld en de gevolgen voor de gewone man: medewerkers van Woolworths die vlak voor kerst hun baan verliezen, ouders met baby’s die op 26 december hun huis moeten verlaten, tips over hoe je met 10 pond een kerstdiner op tafel kunt toveren en het advies om dit jaar beter niet dronken te worden op de bedrijfsborrel. Wie weet vlieg jij er als volgende uit.
Tegelijkertijd stromen warenhuizen vol: “Het is maar één keer kerst. Er zijn al genoeg vervelende dingen. En je ziet iedereen toch shoppen?” De ingevlogen psycholoog sprak over ‘ontkenning’.

Kinderen leren al vroeg: je huisdier gaat ooit dood en sinterklaas en de kerstman bestaan niet. Hard, maar het hoort bij het leven. Maar niet bij investeringsmodellen, zo lijkt het. Veel volwassenen die daarin rondlopen geloven nog steeds oprecht in sinterklaas of hopen zonder spoor van twijfel dat bomen tot in de hemel groeien: dipjes zijn tijdelijk, groei is vanzelfsprekendheid en faillissementen zijn persoonlijke fouten of verzekerbare verschijnselen.

De nieuwste episode in de ‘creditcrunch’ was natuurlijk Madoff met zijn piramidespel. Hij beloofde aan partij A rendementen van 11 %, die hij financierde met inleg van partij B aan wie hij 11% beloofde die hij financierde met inleg van partij C. Zoals iedere Tros Radar-kijker weet, kunnen piramidespellen veel opleveren, maar het gaat altijd mis: als de piramidebouwer er ‘zolang het nog kan’ met het geld vandoor gaat, of zoals bij Madoff: als de stroom nieuwe inleggers opdroogt. Madoff had blijkbaar veel gelovers of hopers: 50 miljard dollar is op dit moment ‘weg’. Dit leidt weer tot een lawine van faillieten waarvan je niet weet waar, met welke snelheid en met welke omvang en schade die zich zal voortplanten. Pas nu de lawine loskomt, wordt er geklaagd over toezichthouders die niet goed gekeken hebben, over valse voorwendselen en fraude.
Klaagden de beleggers ook toen het rendement binnenkwam?

Even terug naar sinterklaas. Zolang kinderen geloven, geloven ze. Verleiding en pracht slepen de kleintjes mee. Zelfs ouders die zich voor hun neus omkleden of dronken sinterklazen doen er niets aan af. En een goede ouder vertelt sprookjes voor het slapen gaan en helpt kinderen spoken te bezweren, alsof die ook bestaan.
Maar als je in het land van de volwassen wordt toegelaten, ga je opeens pa’s horloge aan de pols van sint herkennen, tante Thea als de drukke huppelpiet en de ingespannen achteloosheid waarmee je moeder de geloofsstatus bij je broertje peilt. Ontnuchterend wellicht. Al is dit deel van volwassen worden: je ouders werken hard voor jouw cadeautjes en goudvis Sammy blijkt inmiddels Sammy 3 te zijn, z’n voorgangers verdwenen in de kliko.

Als je het eenmaal ziet, zie je het. Inleggers bij Madoff zijn volwassenen die in sprookjes zijn blijven geloven die door banken en beleggers werden verteld. Wie twijfels uitte zag spoken. Je kunt zeggen: inleggers zijn nooit volwassen geworden. Ze vinden dat toezichthouders de sprookjesvertellers beter hadden moeten controleren. En overheden moeten hen nu (financieel) bijstaan, de rechter is hun reddingsboei.
De weg naar volwassenheid kan pijnlijk zijn, ontmaskert. Deze fraude is een les in realiteitszin en waarnemingsvermogen: voor economen, toezichthouders en overheden, maar vooral voor inleggers. Als je het eenmaal ziet, zie je het.

Het spel van Madoff appelleert aan je waarnemingsvermogen en realiteitszin. Dat is prima voor iedereen, al is het wrang voor wie zijn pensioenvoorziening erdoor is kwijtgeraakt. Waarnemen levert dingen op, die je direct beleeft in het moment zelf. Bijvoorbeeld dat je aan het begin doorziet dat Madoffs piramide niet zal kunnen houden. En dat inleg daardoor het meest wegheeft van gokken. Of dat minder geld in deze tijd niet automatisch betekent dat het slechter met je gaat. En je waarnemingsvermogen zorgt ervoor dat je nog meer geniet van kinderen uit volle borst zingend voor de open haard, omdat je weet dat het romantiek is die vergaat.

Ik wens iedereen de komende dagen sprookjes toe, omgord door een liefdevolle volwassen realiteitszin voor het nieuwe jaar!

Door Imelda Schouten