Van alles wat

Omdat ik destijds het besluit heb genomen om in een ontwikkelingsland te gaan wonen lijd ik aan de onvermijdelijke cognitieve dissonantie. Deze moeilijke term houdt zoveel in als “buyers remorse” hetgeen het gedrag beschrijft van iemand die een aankoop heeft gedaan (of een besluit heeft genomen) waarover men onzeker blijft en zich telkens afvraagt of het eigenlijk wel de juiste aankoop of het juiste besluit was. Mensen die veel verstand hebben van marketing, kunnen door een juiste “after sales service”, de koper helpen in het houden van – of komen tot – het inzicht dat het een juiste aankoop c.q. een goed besluit was.

Wonende in een ontwikkelingsland zijn er geen marketiers die mij laten inzien dat mijn besluit het juiste was om hier te komen en te blijven. Ik ben er zelf heel druk mee geweest: iedere keer als iemand mij vraagt waarom – en waarom dáár – heb ik meer dan 1000 argumenten klaar om de ander (en mijzelf) te overtuigen van mijn goede besluit. Daarnaast blijf ik ook na al die jaren dagelijks op de hoogte van de ontwikkelingen in Nederland, en lees verschillende kranten. Die kranten én de hedendaagse mogelijkheid om on-line die vrij ongecensureerde reacties te kunnen lezen, sterken mij alsmaar weer in het juiste besluit om weg te gaan én te blijven.

Één van de allerbelangrijkste motieven was de ongekende vrijheid van een ontwikkelingsland. De simpele observatie dat heel veel niet is geregeld en dat het meeste van al dat andere slecht geregeld is, geeft een wereld van vrijheid: je kunt immers doen en laten wat je wilt, door je enkel en alleen te houden aan de weinige regeltjes die men wel serieus neemt en die er dus echt toe doen.

Toch ontkom je er niet aan dat je heen en weer geslingerd wordt tussen ontwikkeling (of het gebrek daaraan) en de vrijheid.

Ontwikkeling en onder-ontwikkeling zijn erg moeilijk mee definieerbare begrippen. De minister van ontwikkelingssamenwerking in Nederland worstelt dagelijks met deze begrippen. Het meest recente inzicht is dat ontwikkeling alleen tot stand kan komen in een omgeving waar het bestuur van het land kan worden bestempeld als good governance: in termen van economisch bestuur, in termen van democratisch bestuur én natuurlijk – het mag niet ontbreken – het environmental bestuur. In het onderontwikkelde land waar ik woon is heel veel niet ontwikkeld en andere dingen die in Nederland uiterst onderontwikkeld zijn, nu weer juist erg ontwikkeld.

In economische termen woon ik in een onder-ontwikkeld land. De inflatie vorig jaar in pesos bedroeg 8% terwijl mijn werkelijke kosten door de waardestijging van de lokale munt maar liefst 37% toe nam. Mijn vrijheid is daarmee behoorlijk ingeperkt, de inkomsten in USD daalden en de kosten in pesos namen toe. Elk bedrijf dat in USD dollar verkoopt en de kosten in pesos heeft, is er tenminste 40% op achteruit geraakt. De algemene kosten van levensonderhoud zijn inmiddels ruim 25% duurder dan in Nederland, dus ook hier is de vrijheid ingeperkt. De werknemers hadden via de collectieve arbeidsovereenkomst (zéér ontwikkeld) recht op een loonsverhoding van 8%. Dit percentage is het product van een eenvoudige rekensom (inflatie) waarbij stijging of daling van de arbeidsproductiviteit (nog) niet wordt betrokken (onderontwikkeld).

Het democratisch bestuur krijgt gestalte door mensen die door hun noodzaak gedreven zelden de waarheid verkopen (anders werden ze nooit gekozen en dus zeer ontwikkeld), die zeer korte termijndoelen nastreven, waaronder persoonlijk gewin (zeer ontwikkeld), en dat nog steeds voor een zeer belangrijk deel is gebaseerd op wie je kent en veel minder op wie je bent en wat je weet. Buitenlanders die een zeer kleine minderheid vertegenwoordigen en geen enkel stemrecht hebben, blijven derhalve buitenstaanders met zeer beperkte vrijheden om hun mening te kunnen geven, althans dit wordt in slechts zeer beperkte mate geapprecieerd (ontwikkeld).

Het enrivonmental bestuur is een voorbeeld voor anderen. Door de onderontwikkeling is de industrialisatie aan het land voorbij gegaan en zijn er nauwelijks fabrieken. Ook in de landbouw en de veeteelt geniet het land van een voorsprong dankzij de onderontwikkeling: veel technologieën zijn nooit toegepast, eenvoudigweg omdat het niet rendabel was om iets nieuws te proberen. En zo staat het land vandaag zeer hoog aangeschreven in de ranglijst van de minst vervuilde landen ter wereld. Het lijkt ontwikkeld, maar kwam voort uit onderontwikkeling.

Het grootste dilemma waar ik nu mee tob is wat evenwicht is en of dat wel bestaat. Ik ben gekomen op bewegen om voortdurend evenwicht te vinden. Het is van alles wat. Daar voel ik me heel goed bij.

door Gert Jan Mulder

Column: Weggaan

Het leek me beter zo. Blijven of weggaan was eigenlijk geen keuze. Blijven zou betekenen dat ik afhankelijk zou worden van ambtenaren en instellingen. Met een progressieve spierziekte werd het zelfstandig wonen steeds moeilijker. Natuurlijk waren er in de jaren daarvoor de gratis voorzieningen, de wet voorziening gehandicapten, de noodzakelijke aanpassing van de auto, zodat de electrische rolstoel altijd mee kon. Uiteindelijk zou het niet langer kunnen. Niet langer zelfstandig wonen, afhankelijk worden, de vrijheid verliezen. Dat was geen optie. Weggaan was dat wel.

Dankzij de eerdere ervaringen als ex-pat in “verweggistan” had ik mij al veel eerder voorgenomen dat ik dan in dat land zou gaan wonen, waar de loonkosten laag waren, waar thuishulp vanzelfsprekend was en waar iedereen die als middenklasser werd aangemerkt huishoudelijk personeel in dienst had. Dat leek een mooie optie. Zelf je hulp aannemen en betalen. Als het niet langer bevalt kun je zo een ander nemen. Het mooiste daarvan was nog wel dat de mensen in dat land andere mensen nog graag helpen, het uit, of met, liefde doen en vooral met gevoel, heel veel gevoel. En nooit meer dank je wel hoeven zeggen tegen een ambtenaar, omdat het moest. Vanaf nu alleen omdat je dat je wilt.

Emigreren is een hele grote stap. Emigreren als je gezond bent is niet makkelijk, je geeft een vertrouwde omgeving op en daar komt iets onvertrouwds voor in de plaats. Bovenal onzeker. Als je daarbij nog gezondheidsproblemen hebt wordt die onzekerheid nog groter. Hoe zal het gaan? Zal ik mij kunnen redden? Hoe zal het lopen met de gezondheidszorg? Zelf een electrische rolstoel kopen, en alle andere noodzakelijk aanpassingen regelen. Er komt nogal wat bij kijken. En in al die vragen, in al die onzekerheden, zit nu juist de oplossing. Datgene dat nu juist belangrijker was dan al dat andere: vrijheid. Als je de zekerheid opgeeft en de onzekerheid kiest, kiest voor verandering, kiest voor iets nieuws, dan geeft dat ongelooflijk veel vrijheid. Zelf verantwoordelijkheid nemen, zelf beslissen, doen of laten wat je goed dunkt.

Hier in Latijns Amerika is veel minder zeker dan in Nederland. Het enige dat hier absoluut zeker is, is de aanstaande economische, politieke en of financiële crisis. Er is niet alleen meer onzekerheid, er zijn ook meer risico’s. Meer risico’s leidden ook tot meer kansen. Vreemd genoeg valt het de meeste bezoekers uit Nederland op dat wanneer zij met Latijns Amerika in aanraking komen, dat mensen in Latijns Amerika het ondanks dat zij het gemiddeld genomen economisch en financieel een stuk minder hebben dan in Nederland, toch een beduidend gelukkiger indruk maken.

Dus vreemd genoeg hebben onzekerheid en risico’s een positief effect op geluk. Niet bepaald een voor de hand liggende gedachte voor mensen uit een land waarin het meeste voor hen al is geregeld vanaf de wieg tot aan het graf. Ik wens u vanuit het hele verre dus meer onzekerheid en meer risico. Misschien is weggaan zelfs wel een keuze, weg uit die saaie baan, de uitzichtsloze relatie, of dat zekere land, de vrijheid tegemoet.

Tot slot past hier de pakkende tekst van een Argentijnse zanger (Atahualpa Yupanqui):

“Tengo tantos hermanos, que no los puedo contar, pero una novia hermosa, que se llama libertad.”
(Ik heb meer broers en zusters dan ik kan tellen, maar ik heb slechts één prachtige verloofde, en zij heet ‘libertad(vrijheid)’).

door Gert Jan Mulder