Column: Waar gaat het over?!

Als weten is wat volgens geaccepteerde axioma’s binnen gereguleerde omstandigheden gereproduceerd kan worden, als opinie is wat jij vindt omdat het past bij wat jij wilt en waar jij voor staat, als geloof is wat je accepteert zonder dat je het begrijpt of ooit hebt ervaren en als vertrouwen is wat je op basis van herkenning van patronen verwacht, wat is dan waarheid?

Is waarheid 1 plus 1? Is het wat de macht in pacht heeft? Is waarheid openbaring of verlichting? Is het wat werkt? Is het een koe? Is het wat past? Is het wat overblijft als alles wat niet waar is is uitgesloten? De waarheid was spreekwoordelijk altijd sneller dan de leugen, maar als de leugen zich ongegeneerd volpompt met anabolen, dan kan je wel zeggen ‘dat is niet eerlijk’, maar daar zou tegenwoordig wel eens hartelijk om gelachen kunnen worden. Niet door Michael Moore overigens, die gebruikt zelf ook.

Als ik de krant lees of televisie kijk, houdt ‘de waarheid’ me steeds minder bezig. Maar als ik zie dat na de onbegrijpelijke herverkiezing van Bush ook Berlusconi weer herkozen is maak ik me toch een beetje zorgen. Zijn er dan zoveel mensen die denken dat deze man ‘waarachtig’ is? Terwijl je aan de buitenkant al kan zien dat niets (huid, haar, nagels, tanden, zelfs aan de ogen twijfel ik) echt is aan deze man. Als je kijkt naar de positie die Berlusconi maatschappelijk en economisch heeft is het voorstelbaar dat hij, eufemistisch uitgedrukt, enige invloed kan uitoefenen op de perceptie van de realiteit door zijn landgenoten. Het bedrijf Mediaset van deze voormalige entertainer op cruiseschepen heeft, volgens het moderne waarheidsmedium wikipedia, controle over de gehele productie van televisie in Italië. Het is dat Joop en John voor zover ik weet geen ambitie in die richting hebben, maar als Nederlanders een beetje op Italianen lijken is voor hen het behalen van het premierschap een formaliteit.

Een ander voorbeeld: de Irak oorlog. Zullen we de ware toedracht -met alle respect voor het stoïcijnse gegraaf van Seymour Hersh- ooit nog achterhalen? En wie gelooft dat dan? Wie herinnert zich niet het omtrekken van het standbeeld van Hussein als icoon voor de ‘bevrijding’ van Irak? Dat de Amerikanen hierbij gebruikmaakten van een Army psychological operations team die tijdens deze actie diverse interventies pleegde, geeft wel aan hoe zeer ‘waarheid’ verweven is geraakt met perceptie.

Twee dagen geleden verscheen de bundel ‘Het maakbare nieuws’, een antwoord op ‘Het zijn net mensen’ van Joris Luyendijk. Volgens de NRC (7 Mei 2008) verweren buitenlandcorrespondenten zich in het boek tegen kritiek op hun vak. Wie de bijdrage van Bram Vermeulen leest vraagt zich af wat het verweer is. Hij vertelt gewoon hoe hij wél goed bezig is. En wie associeert met Kapuscinski zit natuurlijk al gauw goed. Dezelfde dag wordt ook de ‘repliek’ van Luyendijk gepubliceerd. Waarom NRC het in een polemiek blijft plaatsen is me een raadsel, maar dat terzijde.

Luyendijk schetst de dilemma’s waarmee journalisten worstelen. Kort samengevat: je maakt keuzes, je bent vooringenomen, wat je laat zien in de ene cultuur heeft een andere betekenis in een andere cultuur, berichtgeving wordt gemanipuleerd door de belangen van partijen die er onderwerp van zijn, belichting en invalshoek van het onderwerp zijn keuzes, berichtgeving wordt aangepast aan het mediale- en marketing format van de uitgever. En dan moet het nog bij de lezer of kijker binnenkomen.

Zo is waarheid als perceptie van de realiteit wel heel erg wazig geworden. Wie dit tot zich door laat dringen beseft dat het gaat om zuiver waarnemen. Om de gehele toestand, niet alleen het incident. Dat vooringenomenheden, belangen van partijen en individuen, hun invloed verliezen als de variatie van waarnemers en bronnen toeneemt. En dat iedereen die pretendeert de waarheid in pacht te hebben uiterst verdacht is. Journalistiek zou er wel eens heel anders uit kunnen gaan zien.

Door Rick Dekker

Column: De tandsteen van de samenleving

Ik lig machteloos achterover met de mond open. Boujou, mijn mondhygiëniste, krabt, pulkt en schuurt. Het slangetje waarmee ze handig mijn mond open houdt en tegelijkertijd met mijn geheel autonome tong worstelt, sputtert van het speeksel en, zoals ik af en toe uit mijn ooghoek kan zien, veel bloed. Het is de vierde en gelukkig laatste behandeling, tenminste, als ik netjes blijf poetsen! En ga flossen! En raggen!

Ik probeer te ontspannen en aan andere dingen te denken. Het kan geen toeval zijn dat ik moet denken aan een artikel in de Pers van 18 april, over het debat dat Joris Luyendijk de avond ervoor had georganiseerd over de journalistiek. Op uitnodiging van Luyendijk gingen Broertjes (Volkskrant), Donker (NRC) en Laroes (NOS Journaal) in debat over de mogelijkheden van de journalistiek om de waarheid te ‘verslaan’. Het moet niet gekker worden zou je denken, maar als je het verslag van het debat leest, dan kan je niet anders concluderen dan dat de gevestigde orde zich er al bij neer heeft gelegd dat het niet kan. ‘Get real, dat is het leven’ aldus Broertjes in de Pers, ‘De mensen weten toch dat er in de werkelijkheid gemanipuleerd wordt!’ Ja meneer Broertjes, dat weten we, maar is het wezen van de journalistiek niet om dat aan de kaak te stellen?

Aan de kaak stellen, mmmh, wat zei Boujou ook alweer over mondhygiëne. ‘Als je niet dagelijks alle plaque, ofwel bacterielijkjes en etensresten, verwijdert dan ontstaat er tandsteen. Wat eenmaal versteend is krijg je niet meer weg met poetsen. Het versteende laagje biedt een goede hechting voor de onvermijdelijke nieuwe bacteriën. Het zou allemaal niet zo erg zijn als het niet ook tussen je gebit en je tandvlees ging zitten. En zit het eenmaal te diep dan kan je er met de borstel en de flos niet meer bij. Het is vooral een kwestie van een andere benadering. Vroeger was je tevreden als je iedere dag, liefst twee keer, je tanden had gepoetst. Intussen weten we dat dat niet genoeg is: je gebit moet iedere 24 uur in ieder geval één keer plaquevrij gemaakt worden.’ Ja, denk ik, dat is inderdaad mijn benadering, een beetje poetsen en dan ruikt het weer fris. Het is nog niet zo erg als aan het Franse hof ten tijde van Lodewijk XIV, maar het scheelt niet veel.

Dus eigenlijk is de journalistiek maar een beetje aan het poetsen voor de frisse adem, terwijl het tandsteen welig tiert als koraal op het great barrier reef (voor zolang het duurt). Ben je nou journalist om de krant op te poetsen voor de lezers en reclames, of ben je journalist omdat je zaken aan de kaak wilt stellen, politici aan de tand wilt voelen, de onderste tandsteen wilt boven halen? Kortom, op zoek bent naar de waarheid?

Terwijl Boujou alles nog een keer naloopt met een gierend, peroxidespuitend trilhaakje bedenk ik me dat ik een half jaar geleden toen ik het boek van Luyendijk las, ondanks mijn cynische aard, toch flink geschokt was. Hij schetst daarin een beeld van persbureaus die bepalen wat het nieuws is en wat de waarheid is. Correspondenten ‘ter plaatse’ dienen slechts om de indruk te wekken dat het nieuws heet van de naald is, terwijl ze misschien niets gezien of gehoord hebben en zich zelfs op een geheel andere locatie bevinden. Bovendien beseft hij dat er een kloof aan het ontstaan is tussen de generaties. Er groeit nu een generatie op die niet meer klakkeloos gelooft wat er in de krant staat, maar zelf op zoek gaat naar andere nieuwsbronnen om een completer en realistischer beeld te krijgen. Die nieuwe generatie poetst niet alleen, ze poetst elektrisch en ze flost en ragt.

Toch is volgens Donker Luyendijk zelf het bewijs dat goede journalistiek mogelijk is. Ja, denk ik, maar niet meer zoals mevrouw Donker dat doet! Joris Luyendijk besluit een boek te schrijven over zijn ervaringen en een debat te organiseren. Hij begrijpt dat het te laat is voor poetsen, hij wordt mondhygiënist. Iets wat kennelijk nog niet is doorgedrongen tot de gevestigde orde; […] ‘Gewoon een beter verhaal schrijven […] Zeg me alsjeblieft dat dat goed genoeg is. Anders wordt ik zwaar depressief vanavond.’ verzucht Broertjes.

Meneer Broertjes, de samenleving barst van de tandsteen en u en uw collega’s blijven poetsen! Het is tijd voor nieuwe journalistiek, de journalistiek van de mondhygiëniste, die peurt, hakt, krabt, en schuurt. Het wordt pijnlijk en er is geen verdoving. Je moet kiezen, ben je tand of tandsteen.

Door Rick Dekker